Dù chưa có lễ hội ớt như ở Mexico nhưng tại Việt Nam, có nơi nào không dùng ớt trong bữa ăn. Từ Móng Cái tới Cà Mau, nơi đâu con người cũng có thói quen nhấm nháp chút ớt. Ớt tươi xắt lát cho vào tô phở, ớt nêm vào nước tương, nước mắm khi chấm đồ ăn, ớt cho vào cá kho, nồi thịt… Chỉ riêng tương ớt đóng chai, đã có đến hơn chục loại nồng độ cay khác nhau. Ớt chỉ là một trong rất nhiều gia vị phổ biến người Việt đã quen dùng từ hàng nghìn năm nay.
Tỏi, gừng, tiêu, bộ ba gia vị thần thánh, sẵn có nhưng đã được tổ tiên đánh giá rất cao khi nấu nướng, bởi chúng có tính chống viêm nhiễm cảm cúm, giúp cơ thể tăng sức đề kháng. Rất khác với phương Tây ít dùng gia vị thiên nhiên, người Việt từ miền núi cho tới đồng bằng vẫn không ngừng tìm kiếm các loại thảo dược để bữa ăn hàng ngày thêm phong phú. Dân giã mà không kém phần quyến rũ là các loại lá, nhất là lá mắc mật, thứ lá khi nhồi vào vịt hoặc heo để quay sẽ tỏa ra hương thơm kỳ ảo. Cao cấp hơn là hoa hồi, quế…, những sản vật mang hương vị núi rừng, mỗi khi nêm vào món ăn đều có sức hút lạ lùng.
Tuy nhiên người ở đồng bằng ít sử dụng chúng, thay vào đó chuộng các loại rau thơm. Mỗi món ăn có một số rau thơm đi kèm. Có ai dùng bún chả thơm ngát mà lại không nhấm nháp những lá xà lách mướt xanh, ai ăn vịt lại quên xin những nhánh lá húng dậy mùi thơm nức. Đậu hũ chiên bắt buộc phải có lá kinh giới. Lẩu mắm là bản hoà tấu của các loại rau…
Từ miền Trung đi vào Nam, sự phong phú của gia vị càng khiến con người mê mệt. Huế nổi danh với các loại mắm, mỗi loại mắm đòi hỏi các loại gia vị bổ sung khác nhau. Đâu chỉ là trái ớt thường, ở đất kinh kỳ người nội trợ chuộng trái ớt hiểm, nhỏ xíu nhưng cay nồng. Hành củ cũng phải lựa loại từ Quảng Ngãi, khi bóc vỏ ánh lên màu tím dịu dàng. Tỏi cũng vậy, dùng loại tép nhỏ, bóc vỏ rất lâu nhưng tỏa ra mùi vị thơm tho, đó vừa là gia vị, vừa là thảo dược. Vào tới Bình Định nhánh tỏi xuất hiện thường trực trên mâm. Lạ hơn nữa là muối kiến Phú Yên.
Để ăn trái cây, có nơi nào đa dạng đồ chấm bằng phương Nam nắng gió. Người khéo tay chế ra biết bao loại muối để thỏa lòng cái lưỡi. Có muối ớt xay nhỏ, muối ớt đâm để hạt còn nguyên, muối tiêu, muối tôm, muối ớt, đường, tỏi. Về tới đảo Phú Quốc, người sành ăn sẽ được thưởng thức muối tiêu dưỡng sinh đậm đà phong vị biển.
Dạo qua một vòng để thấy bản đồ gia vị Việt Nam có biết bao điều kỳ thú. Càng đi sâu vào đời sống dân giã, chúng ta càng được thưởng thức những món ngon độc nhất vô nhị. Có thể nói, chính nhờ sự đa dạng và phong phú của hàng trăm loại gia vị đã tạo nên hồn cốt đặc trưng của món ăn Việt.